Testosteron speelt een belangrijke rol in de mate van spiermassa. Dit hormoon krijgt in de volksmond vaak ook de benaming als het mannelijk hormoon omdat het verantwoordelijk is voor veel eigenschappen die kenmerkend voor mannen zijn.
Zo is testosteron verantwoordelijk voor de aanmaak van sperma, het krijgen van een zware stem, baardgroei en natuurlijk spiergroei. Vanwege deze positieve invloed op de spiergroei zijn er veel verschillende synthetische vormen van dit hormoon te verkrijgen in de vorm van anabolen. In dit artikel willen we iets dieper ingaan op testosteron en spiergroei.
Werking testosteron
Zoals in de opening van dit artikel werd benoemd is testosteron verantwoordelijk voor een aantal “mannelijke” eigenschappen. Van nature hebben mannen een hogere hoeveelheid testosteron in hun lichaam dan vrouwen en een productie die gemiddeld 20 keer hoger is [1,2,3]. Voor vrouwen is testosteron vooral van belang als “precursor” van oestrogeen, het “vrouwelijke” hormoon waarin testosteron kan worden omgezet.
Testosteron doet zijn werk vooral via de zogenaamde androgeen receptor in de cel. Receptoren kan je zien als eiwitten in het celmembraan, het cytoplasma of de celkern die boodschappen kunnen doorgeven van signaal moleculen. Testosteron is zo’n signaalmolecuul en via de androgeen receptor leidt testosteron tot het afgeven van signalen aan en in de cel die leiden tot het aanmaken van eiwitten die de onderdelen van spiervezels opbouwen.
Productie testosteron
Zoals gezegd produceren zowel vrouwen als mannen het hormoon. Daarbij moet opgemerkt worden dat mannen en vrouwen ook het vrouwelijk hormoon, oestrogeen produceren. In het lichaam is een evenwicht van deze hormonen te vinden: zo hebben mannen meer van het mannelijk hormoon en vrouwen meer van het vrouwelijk hormoon.
In het schema hiernaast zie je de productie in mannen weergeven.
HPTA staat voor hypothalamic–pituitary–testicular-axis, de samenwerking tussen de hypothalamus, de hypofyse (pituitary) en testes. In het schema hiernaast zie je de stappen die leiden tot de productie en afgifte van testosteron door de testes. Testosteron zelf wordt hierbij, net als andere steroïde hormonen gevormd uit cholesterol.
In het schema hierboven zie je deze productie van steroïde hormonen uit cholesterol, maar ook processen als de omzetting in oestrogeen en dihydrotestosteron [4].
Anabool en androgeen
Testosteron is een anabool androgeen steroïde. Het heeft anabole eigenschappen en androgene eigenschappen. Anabool slaat op het feit dat je lichaam overschakelt in de modus om weefsel aan te maken, in het geval van testosteron spierweefsel. Androgeen slaat op het feit dat het “mannelijke eigenschappen” vergroot, zoals lichaamsbeharing, gezichtsbeharing en agressie.
Totaal testosteron en vrij testosteron
Er dient onderscheid gemaakt te worden tussen totaal testosteron en bio-actief testosteron. Het grootste deel van testosteron, zo’n 60%, is gebonden aan sex hormone-binding globulin (SHBG). In mannen wordt dit ook wel testosterone-binding globulin genoemd. Hiernaast is een kleiner gedeelte gebonden aan het eiwit albumine, zo’n 38%. Slechts de resterende circa 2% is ongebonden. Vroeger werd nog gedacht dat alleen dit ongebonden deel bio-actief was en de hierboven genoemde resultaten veroorzaakte. Inmiddels is echter bekend dat ook het aan albumine gebonden deel vrij makkelijk los kan koppelen om zo actief te worden en een effect te hebben [5].
Belangrijker dan de totaal hoeveelheid testosteron is dan ook de hoeveelheid van het gedeelte dat niet aan SHBG gebonden is. Het totaalniveau geeft echter wel een goede indicatie hiervan, vooral wanneer ook gekeken wordt naar de niveau’s Luteïniserend hormoon en Follikel Stimulerend Hormoon.
Normale testosteron niveau’s (totaal)
Er kunnen grote verschillen zijn in testosteron-niveau’s tussen verschillende mensen van hetzelfde geslacht en vergelijkbare leeftijd. Toch zouden deze binnen een bepaald bereik moeten vallen. Volgens de Mayo Clinic zijn dit de waarden waarbinnen je testosteron niveau zich zou moeten bevinden op basis van geslacht en leeftijd [mayo].
Totaal testosteron standaard waarden
| Age: | T Level (ng/dL): | Age: | T Level (ng/dL): |
| 0-5 months | 75-400 | 0-5 months | 20-80 |
| 6 mos.-9 yrs. | <7-20 | 6 mos.-9 yrs. | <7-20 |
| 10-11 yrs. | <7-130 | 10-11 yrs. | <7-44 |
| 12-13 yrs. | <7-800 | 12-16 yrs. | <7-75 |
| 14 yrs. | <7-1,200 | 17-18 yrs. | 20-75 |
| 15-16 yrs. | 100-1,200 | 19+ yrs. | 8-60 |
| 17-18 yrs. | 300-1,200 | ||
| 19+ yrs. | 240-950 | ||
| Avg. Adult Male | 270-1,070 | Avg. Adult Female | 15-70 |
| 30+ yrs. | -1% per year |
Bi0-actief testosteron (vrij plus albumine bindend) standaard waarden
Mannen
- < or =19 years: niet vastgesteld
- 20-29 years: 83-257 ng/dL
- 30-39 years: 72-235 ng/dL
- 40-49 years: 61-213 ng/dL
- 50-59 years: 50-190 ng/dL
- 60-69 years: 40-168 ng/dL
- > or =70 years: niet vastgesteld
Vrouwen
- < or =19 years: niet vastgesteld
- 20-50 years (on oral estrogen): 0.8-4.0 ng/dL
- 20-50 years (not on oral estrogen): 0.8-10 ng/dL
- >50 years: niet vastgesteld
Circadiaan ritme testosteron
Testosteron niveau’s veranderen gedurende de dag en nacht. Hiernaast zie je een voorbeeld van het circadiaan ritme van testosteron. Daarom worden metingen meestal consequent in de ochtend verricht tussen 07:00 en 10:00.
Wil je weten welk effect dit kan hebben op trainingsprestaties op verschillende momenten van de dag, lees dan ook het artikel “In de ochtend of avond trainen”.
Gebruik anabole steroïden
Hierboven hebben we normale waarden gezien. Gebruik van anabole steroïden kan ervoor zorgen dat verhogingen ver boven deze waarden optreden. Bij een waarde hoger dan 50% van de top van het normale bereik wordt over het algemeen rekening gehouden met het gebruik van van buitenaf ingebrachte testosteron(-afgeleiden).
De positieve invloed van testosteron op de spiergroei is immers ook in de sportwereld niet onbekend. Zo zorgt het vergroten van de spieren vaak tot betere prestaties waardoor testosteronverhogende middelen in de sport vaak gebruikt worden.
Zoals je in het schema ziet, leidt de verhoging van testosteron ertoe dat de hypothalamus minder GnRH aanmaakt (Gonadotropin Releasing Hormone). Dit zorgt er vervolgens voor dat de hypofyse minder (Luteïniserend Hormoon) en FSH (Follikel Stimulerend Hormoon) aanmaakt. Vermindering hiervan zorgt tot het verlagen van productie door te testes.
Dit kan leiden tot de mentale en fysieke problemen die gepaard kunnen gaan bij het beëindigen van een anabolenkuur. Dit wordt getracht tegen te gaan door gebruik van middelen die worden gebruikt als PCT (Post Cycle Therapy) zoals Clomid en Nolvadex.
Andere problemen komen voort uit de omzetting van testosteron in oestrogeen (aromatase) wat kan leiden tot vochtophoping en vrouwelijke borstvorming in mannen (gynaecomastie). Dit wordt getracht tegen te gaan met aromataseremmers.
Boven heb je normale testosteron-niveau’s gezien. In een onderzoek dat Victor Conte verrichtte voor zijn bedrijf BALCO werden de testosteron-niveau’s van 24 IFBB pro bodybuilders gemeten. Gemiddeld hadden zij een niveau van 3100 ng/dl, meer dan het drievoudige dan de topwaarde van volwassen mannen. Hier zaten bovendien mannen tussen met erg lage niveau’s doordat ze eerder een kuur hadden gedaan die de eigen productie stopte/remde. Eén bodybuilder had een niveau dat zo laag was dat het niet gemeten kon worden. Dit werd weer gecompenseerd door een andere bodybuilder met een niveau van maar liefst 21.000 ng/dl. Ja, je leest het goed. Hoewel BALCO gezien de doping-affaires rondom ZMA nu niet direct synoniem is voor geloofwaardigheid, zie ik geen reden over deze data te twijfelen. Het zegt niets over testosteron-waarden van “een gemiddelde gebruiker” want die bestaat niet. Het zegt wel iets over de mogelijke grote verschillen ten opzichte van natuurlijke waarden.
Gebruik testosteron bij vrouwen
Indien vrouwen kunstmatig testosteron toegediend krijgen, dan zijn de effecten anders dan wanneer dit gebeurt bij de man. Vrouwen die anabolen gebruiken krijgen vaak te maken met vermannelijkende effecten naast het gewenste effect van spiergroei. Zo kunnen vrouwen een zware stem ontwikkelen en zelfs last krijgen van beharing in het gezicht. Naast deze bijwerkingen kunnen anabolen bij vrouwen ook leiden tot stemmingswisselingen, agressiviteit, menstruatiestoornissen en een brede kaaklijn. In extreme gevallen zie je zelfs een groeiende clitoris bij vrouwen die gebruik hebben gemaakt van anabolen.
Referenties
- Torjesen PA, Sandnes L (Mar 2004). “Serum testosterone in women as measured by an automated immunoassay and a RIA”. Clinical Chemistry 50 (3): 678; author reply 678–9.
- Southren AL, Gordon GG, Tochimoto S, Pinzon G, Lane DR, Stypulkowski W (May 1967). “Mean plasma concentration, metabolic clearance and basal plasma production rates of testosterone in normal young men and women using a constant infusion procedure: effect of time of day and plasma concentration on the metabolic clearance rate of testosterone”. The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism 27 (5): 686–94.
- Southren AL, Tochimoto S, Carmody NC, Isurugi K (Nov 1965). “Plasma production rates of testosterone in normal adult men and women and in patients with the syndrome of feminizing testes”. The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism 25 (11): 1441–50.
- Peter Bond. Bond’s Androgene Anabole Steroïden. Proefdruk
- Manni A, Pardridge WM, Cefalu W, et al: Bioavailability of albumin-bound testosterone. J Clin Endocrinol Metab 1985;61:705
- mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Clinical+and+Interpretive/83686
- E. Nieschlag, H. M. Behre . Male Reproductive Health and Dysfunction. Springer-Verlag Berlin Heidelberg GmbH
- t-nation.com/supplements/testosterone-production-the-elemental-facts
