In voorbereiding op een fitness wedstrijd kan een zeer laag vetpercentage de hormonale huishouding van vrouwen flink verstoren. Onderzoek uit Finland toont aan dat deze na 4 maanden herstel grotendeels kan normaliseren.
Laag vetpercentage en menstruatie
Deelnemers aan fitness- en bodybuildwedstrijden weten dat ze de shape die ze op het podium brengen niet vast kunnen houden. Het vetpercentage dat je op het podium toont is simpelweg ongezond laag (wil je een kans maken) en alleen tijdelijk wenselijk.
Bij vrouwen zorgt dit lage vetpercentage ervoor dat de hormonale huishouding flink kan worden verstoord. Regelmatig hoor ik dan ook van deelneemsters dat hierdoor bijvoorbeeld hun menstruatie uitblijft.
Koren op de molen natuurlijk van kritische omstanders die toch al niet snappen waarom je jezelf dit aan zou doen. Ik kan me dan ook voorstellen dat dit informatie is die deelneemsters niet altijd graag delen met bezorgde vrienden en familie.
Vanaf vandaag echter hebben de dames in bikini-fitness-figure-physique-land hun antwoord klaar voor de criticasters. Drie woordjes om ze de mond te snoeren: Hulmi et al.
Verwijzend naar de Finse onderzoekers van de universiteit van Jyväskylä en hun bevindingen [1].
Het onderzoek bevestigt de gedachte waarmee velen hun besluit verantwoorden om deel te nemen aan wedstrijden:”Het lage vetpercentage op het podium is ongezond. Maar dit is tijdelijk en daarna werk je weer aan herstel.”
In conclusion, a fitness diet in healthy young females accomplished by restricting carbohydrate ingestion and increasing aerobic exercise while maintaining high levels of protein intake and resistance exercise can be carried out without major decreases in lean mass/muscle size. Therefore, the diet almost exclusively decreased body fat and altered serum hormones, but most of those values recovered within 3–4 months with the increase in energy intake and decrease in high level of aerobic exercise. However, in some females this time period may not have been long enough for a full recovery (e.g., free T3 and testosterone hormones).
Mooie testgroep
Juha Hulmi en zijn collega’s richtten hun onderzoek specifiek op vrouwen die deelnemen aan wedstrijden. 27 Finse vrouwen die in voorbereiding waren voor een fitnesswedstrijd werden vier maanden gevolgd. 23 vrouwen die op gewicht bleven dienden als controlegroep.
All of the diet participants were IFBB amateur fitness competitors aiming to lose fat, but maintain their muscle mass in a sport that is tested for prohibited performance enhancing drugs. Out of these participants, 17 were bikini fitness and 9 body fitness competitors and 1 was a fitness competitor.
In de wedstrijdgroep vielen de vrouwen gemiddeld 12 kilo af en daalde het vetpercentage met 35 tot 50 procent. Ook was er de te verwachten afname in spiermassa. In de controlegroep bleef dit gelijk.
Effect laag vetpercentage op hormonale huishouding
De onderzoekers waren vooral geïnteresseerd in de hormonale huishouding in reactie op het dieet en trainingsregime (afb. rechts).
The hormonal system was altered during the diet with decreased serum concentrations of leptin, triiodothyronine (T3), testosterone (P < 0.001), and estradiol (P < 0.01) coinciding with an increased incidence of menstrual irregularities (P < 0.05). Body weight and all hormones except T3 and testosterone returned to baseline during a 3–4 month recovery period including increased energy intake and decreased levels aerobic exercise.
Zoals je ziet zijn niet alle waarden volledig hersteld na 3-4 maanden. De onderzoekers merken dan ook op dat de 3 tot 4 maanden hiervoor in sommige gevallen niet genoeg zijn.
Overigens wordt in het hele onderzoek eventueel gebruik van testosteron en T3 (nooit uit te sluiten in deze doelgroep) nergens genoemd. Er wordt alleen vermeld dat ze meedoen aan wedstrijden waarbij dit niet is toegestaan. Dat sluit gebruik natuurlijk niet uit en eventuele invloed hiervan op het onderzoek.
Desondanks lijk je in ieder geval mooie grafiekjes te hebben om mee te slaan als iemand zegt dat je je hormonale huishouding permanent verstoort met een podiumshape. Waarbij ik dit woord bewust kies om het tijdelijke aspect van zo’n vorm te benadrukken.
Effect laag vetpercentage op menstruatie
Welke effecten hadden het diëten en het herstel op de menstruatiecyclus? Hiervoor hebben de onderzoekers geen mooie overzichtjes dus zal ik het zo beknopt mogelijk weergeven in een tabel. “Tijdens dieet” kan overigens betekenen dat tijdens de prep is gemeten of vlak voor de wedstrijd.
De onderzoekers noemen deze cijfers, maar gaan er verder niet op in. Heel duidelijk zijn ze ook niet.
| Gemiste periode | Wedstrijdgroep | Controlegroep |
| voor dieet | 11,10% | 4,30% |
| tijdens dieet | 44% | 22% |
| na herstel | 28% | 14% |
| Onregelmatige bloedingen | Wedstrijdgroep | Controlegroep |
| voor dieet | 37% | 30% |
| tijdens dieet | 63% | 30% |
| na herstel | niet genoemd | niet genoemd |
We zien een duidelijk verschil tussen de wedstrijdgroep en controlegroep. In de wedstrijdgroep meer gevallen van een gemiste periode of onregelmatig bloedingen. We zien ook dat deze cijfers stijgen in de wedstrijdgroep tijdens het dieet. Allemaal conform verwachting dus.
We kunnen echter ook zien dat het aantal gemiste periode’s na de herstelperiode wel weer gedaald is, maar nog steeds erg hoog is ten opzichte van de startwaarde (28% tov 11,1%). Het aantal onregelmatige bloedingen na herstel noemen de onderzoekers niet. Het opvallendste cijfer echter is de bijna vervijfvoudiging van het aantal gemiste periodes in de controlegroep halverwege het onderzoek. Deze groep was niet op dieet. “Tijdens dieet” verwijst voor hun naar de periode waarin de andere groep op dieet was. Als het aantal gevallen in die groep kan stijgen van 4,3% naar 22% zonder verklaring, wat zegt dat dan over de andere (kleinere) resultaten?
Deelneemsters werden niet uitgesloten voor gebruik van de anticonceptie-pil wat een en ander niet makkelijker maakt. Dit kan immers ook van invloed zijn geweest.
Mogelijk zijn er dus teveel factoren om dit effect te meten. Voorlopig moeten we dus maar hopen dat een herstelde hormoonhuishouding eventuele menstruele problemen veroorzaakt door diëten zou moeten beperken.
Conclusie
Aan de ene kant is het mooi dat we “de fitness atleet in haar natuurlijke omgeving” hebben kunnen observeren. De doelgroep is hiermee relevant voor de vele deelneemsters aan fitness en bodybuilding wedstrijden. Tot nu toe werden de effecten van een laag vetpercentage op hormonen vooral gemeten in vrouwen met anorexia [2,3]. Niet te vergelijken met vrouwen die zorgen voor voldoende vetten en proteïne en zoveel mogelijk spiermassa behouden. Het gebruik van deze wedstrijdatleten betekende echter ook dat er niet gecontroleerd kon worden op diverse variabelen die van invloed geweest kunnen zijn. Ze behielden immers hun eigen voedings- en trainingsregime dat onderling verschilde.
Een vergelijkbaar, maar groter onderzoek dat hier beter in slaagt en langer duurt zou meer inzicht kunnen bieden. Is bijvoorbeeld na 6 maanden wel sprake van volledig herstel op alle gebieden? Waaraan moet herstel voldoen wat betreft de hoeveelheid voeding en samenstelling van macro’s? De Finse onderzoekers waren waarschijnlijk al blij dat ze dit aantal dames konden volgen. En nogmaals, het is fijn onderzoekers te zien die zich specifiek op de fitness gemeenschap richten.
Tot slot: Dat herstel moet je natuurlijk wel in de praktijk brengen. In dit onderzoek kunnen we niet de individuele herstelperiodes zien. Er is echter altijd een risico-groep die bestaat uit mensen die er mentaal grote problemen mee hebben om te herstellen. Mensen die, terecht of niet, het hele jaar de noodzaak voelen in shape te zijn. Wel minder droog dan op een podium misschien, maar niet voldoende hersteld om hormonale veranderingen te herstellen.
Dit onderzoek toont in ieder geval aan dat er goede kans is dat op termijn van 4 maanden en langer de hormoonbalans van vrouwen kan herstellen.
Referenties
- journal.frontiersin.org/article/10.3389/fphys.2016.00689/full
- Tolle, V., Kadem, M., Bluet-Pajot, M. T., Frere, D., Foulon, C., Bossu, C., et al. (2003). Balance in ghrelin and leptin plasma levels in anorexia nervosa patients and constitutionally thin women. J. Clin. Endocrinol. Metab. 88, 109–116. doi: 10.1210/jc.2002-020645
- Miller, K. K., Lawson, E. A., Mathur, V., Wexler, T. L., Meenaghan, E., Misra, M., et al. (2007). Androgens in women with anorexia nervosa and normal-weight women with hypothalamic amenorrhea. J. Clin. Endocrinol. Metab. 92, 1334–1339. doi: 10.1210/jc.2006-2501
