Als je vaker artikelen van mijn hand hebt gelezen over supplementen dan weet je dat ik vaker negatief ben over bepaalde supplementen dan positief. Creatine is één van de producten waarover ik wel positief ben. Ook sinds het schrijven van het oorspronkelijke artikel heb ik meerdere artikelen geschreven over creatine die allemaal positief zijn over de effecten of geen nare bijwerkingen noemen als het gaat over de nieren of eigen aanmaak van creatine bij langdurig gebruik.
Kaal door creatine
Met oprechte tegenzin heb ik dan ook iets negatiefs te melden heb na vragen over creatine en haaruitval. Creatine is namelijk vaker genoemd als een veroorzaker van kaalheid en niet geheel zonder reden. Kort gezegd zijn er twee aannames die dit doen vermoeden.
- Creatine zorgt voor hogere DHT-niveau’s
- DHT veroorzaakt haaruitval
Creatine en DHT
Voor een uitgebreide uitleg over creatine kan je hier klikken. Kort gezegd zorgt creatine voor meer energie door het verhogen van ATP-niveau’s, de belangrijkste leverancier van energie bij grote inspanningen van korte duur (ongeveer 45 seconden). De bijdrage van creatine(fosfaat) is één van de best onderzochte en meest onderbouwde onderwerpen wat betreft voedingssupplementen. Het is dan ook één van de meest populaire en verkochte supplementen voor krachtsporters in het bijzonder.
DHT staat voor dihydrotestosteron. Dit is een zogenaamde metaboliet van het mannelijke geslachtshormoon testosteron. Dat betekent dat testosteron in het lichaam kan worden omgezet in dihydrotestosteron. Dit gebeurt door het enzym 5-alpha-reductase. Dit vindt plaats in de testes, De prostaat, de bijnieren en de haarwortelzakjes. Bij mannen wordt normaal gesproken ongeveer 5% van testosteron omgezet in DHT. Beide hormonen hebben verschillende effecten op o.a. spiergroei, de aanmaak van het vrouwelijke hormoon estradiol…..en haaruitval.
Zo zijn de androgene eigenschappen (vermannelijkende eigenschappen waaronder die van de mate van spiergroei) van DHT sterker dan die van testosteron. Bovendien wordt DHT niet deels omgezet in het vrouwelijke hormoon estradiol zoals wel het geval is bij testosteron. Dit laatste leidt bij sommige anabolengebruikers met te hoge testosteronniveau’s tot bijwerkingen als bitch tits en krimpende ballen. Meer testosteron dat wordt omgezet in DHT is dus een goede zaak zou je denken? Ja, voor de spieren, maar voor een aantal andere zaken niet, waaronder je haardos.
DHT is namelijk de grootste veroorzakers van alopecia androgenetica, oftewel kaalheid van het mannelijke patroon. Dit is de meest voorkomende vorm van kaalheid bij mannen waar ongeveer 60-70 procent van de mannen ooit mee te maken krijgt, zij het in verschillende mate. De bekende terugtrekkende haarlijn die zorgt voor het monnikenkapsel dat sommige mannen op een hilarieus wanhopige manier proberen te bedekken door een paar sprietjes haar van de zijkant over de kale plek te plakken. Op zich zou het niet moeten verbazen dat het een mannelijk hormoon is dat dit kan veroorzaken aangezien vooral mannen kaal worden. Zoals gezegd, wordt DHT onder andere aangemaakt in de haarwortelzakjes. Het lichaam reageert op verschillende manieren op het hormoon zowel positief als negatief. Het zorgt ervoor dat de lichaams- en gezichtsbeharing toeneemt terwijl dat van de hoofdhuid juist afneemt. Voor de hoofdhuid kan het haaruitval veroorzaken totdat de haarwortelzakjes eventueel zelfs verschrompelen en zo leiden tot kaalheid.
Hogere omzetting testosteron in DHT
Ok, DHT leidt dus tot haaruitval en creatine zorgt voor meer energie. Wie zegt nu dat creatine ook tot meer DHT leidt? Dat zeggen de onderzoekers van de Zuid-afrikaanse Stellenbosch University die de resultaten van hun onderzoek naar de invloed van creatine op de DHT:T ratio publiceerden in de Journal of Sports Medicine [2]. Zij gaven de helft van 20 rugby-spelers 3 weken lang creatine en glucose (om de creatine beter op te laten nemen) en de andere helft een placebo. De creatine-glucose groep kreeg in een laadfase van een week 25 gram creatine en 25 gram glucose. In de weken twee en drie ging de hoeveelheid creatine omlaag naar de gebruikelijke 5 gram per dag. Naast de verwachte toename in droge spiermasse en een verlaagd vetpercentage observeerden zij een ander effect toen ze naar de hormoonspiegels keken. Na de eerste week bleek het DHT-niveau met 56% gestegen. In de twee volgende weken daalde dit toen ook de creatine inname daalde, maar het niveau bleef verhoogd ten opzichte van de controlegroep die een placebo kreeg.
Creatine supplementation may, in part, act through an increased rate of conversion of T to DHT. Further investigation is warranted as a result of the high frequency of individuals using creatine supplementation and the long-term safety of alterations in circulating androgen composition. -J. van der Merwe, Stellenbosch University
Hoe creatine precies zorgt voor een grotere omzetting van testosteron in DHT dat wisten de onderzoekers niet. Ze vermoeden dat dit komt doordat de creatine de activiteit van het enzym 5α-reductase vergroot. Behalve dat creatine mogelijk niet alleen door verhoging van ATP werkt, maar ook door verhoogde omzetting van testosteron in DHT spierkracht en massa zou vergroten, zou dit betekenen dat creatine indirect zou kunnen leiden tot deze vervelende bijwerking van DHT, het veroorzaken van haaruitval en kaalheid. Er valt echter wel wat op te merken op dit onderzoek. In de tabel rechts zien we dat de verhoging van 56% alleen na de laadfase was. Daarna daalde deze weer zo’n 10%. Uiteindelijk was de stijging ten opzichte van de beginwaarde bijna 40%. Hiermee bevond deze zich echter nog steeds ongeveer halverwege de normale range [clinical bioch]. Niet bepaald hoog dus.
DHT-blokkers, Finasteride
In the majority of men with male pattern baldness endogenous production of DHT is markedly increased, providing a rationale for therapeutic 5[alpha]-reductase inhibition in this disorder. -H. Vierhapper, University of Vienna
Het hierboven getoonde citaat komt uit een onderzoek uit Oostenrijk waaruit bleek dat zes van de acht onderzochte kale mannen verhoogd DHT hadden [1]. Verlaging van de activiteit van het enzym 5-alpha-reductase dat voor de omzetting in DHT zorgt, zou een mogelijk remedie zijn. Sinds DHT als boosdoener bij kaalheid wordt gezien, is gekeken naar manieren om de omzetting van testosteron naar DHT te verlagen. Zogenaamde DHT-blockers remmen de werking van het enzym 5α-reductase waardoor minder testosteron wordt omgezet in DHT. Echter, zoals gezegd, heeft DHT een veel sterkere androgene werking, wel 3 tot 4 keer zo sterk. Dit zorgt voor problemen wanneer er teveel DHT is (o.a. prostaat vergroting), maar ook voor problemen wanneer er te weining is. Mogelijke bijwerkingen van populaire middelen als Finasteride zijn onder andere een verkleinde prostaat, potentie- en erectiestoornissen, verminderd libido en mogelijk verslechterde spermakwaliteit en verminderde vruchtbaarheid. Meer succes aan de bar met je haardos, maar vervolgens minder succes in bed om het maar eens ongenuanceerd te stellen. Eventuele nevenwerkingen verdwijnen wel zodra de behandeling wordt stopgezet.
Spieren of haren?
De range voor normale hoeveelheden DHT is behoorlijk groot, tussen de 1,00 en 3,00 nmol/L (al verschillen deze enigszins tussen diverse instellingen). De waarden in het onderzoek stegen bij de creatinegroep van gemiddeld 0.96, wat een beetje laag is, naar 1.53 nmol/L en na de laadfase naar 1.38 nmol/L. Deze blijven dus ruim binnen de referentiewaarden. Bovendien gebruik je creatine meestal niet continu, maar een paar weken wel gevolgd door een paar weken zonder. Je moet dus de verhoogde DHT waarden uitzetten tegenover de periode dat je creatine gebruikt, al is het jammer dat de onderzoekers niet keken hoe lang het duurt voordat DHT daalt nadat er met creatine gestopt is. Tenslotte wordt testosteron op verschillende plekken omgezet in DHT en niet alleen in de haarwortelzakjes. Het onderzoek geeft geen antwoord op de vraag waar dat extra DHT wordt aangemaakt. Het is dus niet duidelijk in hoeverre de totale verhoging van DHT ook een verhoging van DHT aangemaakt in de haarwortelzakjes betekent. De erfelijke gevoeligheid van de haarwortelzakjes voor DHT lijkt daarom belangrijker dan de hoeveelheid DHT zelf al heeft deze natuurlijk wel invloed op het resultaat van beide factoren. Het is daarom aannemelijk dat het gebruik van creatine er niet opeens voor zorgt dat je kaal wordt terwijl je een volle haardos met haar tot je kont had. Het enige dat we hiermee weten, is dat er een kans is dat bestaande aanleg voor haaruitval en kaalheid wordt versterkt al mag je dus twijfelen over de mate waarin. Of je nu hierdoor stopt met creatine is persoonsafhankelijk. Was je vader op zijn 25 al volledig kaal en vind jij je haar net zo belangijk als de cast van New Jersey Shore of kam je je haren in de pauze van een EK wedstrijd zoals Ronaldo? Dan vind je een volle haardos misschien belangrijker dan extra spiermassa (alhoewel de gasten van Jersey Shore wel andere middelen gebruiken dan creatine). In de woorden van Blacksheep: “The choice is yours!”. Mocht je denken: “Zo’n kale kop is niets voor mij.” Bedenk je dan ook of de hiernaast getoonde foto van Sergio Oliva, waarop zijn armen groter lijken dan zijn hoofd, even indrukwekkend zou zijn als hij een grote afro op z’n hoofd had 😉
Referenties
- Vierhapper H, Nowotny P, Maier H, Waldhäusl W. Production rates of dihydrotestosterone in healthy men and women and in men with male pattern baldness: determination by stable isotope/dilution and mass spectrometry. J Clin Endocrinol Metab. 2001 Dec;86(12):5762-4.
- van der Merwe J, Brooks NE, Myburgh KH. Three weeks of creatine monohydrate supplementation affects dihydrotestosterone to testosterone ratio in college-aged rugby players. Clin J Sport Med. 2009 Sep;19(5):399-404.
- file:///H:/2013-03-26-clinical-bioch~ence-ranges-handbook.pdf
