Regelmatig krijg ik de vraag “is dit gezond?” toegeworpen, waarbij er verwezen wordt naar een bepaald product. Pak een product en vraag aan 100 verschillende mensen of dit product gezond is. De kans is groot dat je 100 verschillende antwoorden krijgt. Een low-carb dieet aanhanger zal niet zeggen dat brood gezond is, terwijl een marathonloper zou zeggen van wel. Een bodybuilder zweert bij kipfilet, terwijl dat uit den boze is bij een veganist….
Wat is ‘gezondheid’?
Voordat je antwoord kan geven op de vraag “Is dit gezond?” moet je weten wat er bedoeld wordt met gezond. Volgens Van Dale betekent gezond:
“lichamelijk in orde, niet ziek: gezond en wel; gezonde ideeën van inzicht getuigend; een gezond bedrijf winstgevend”
Volgens bovenstaande definitie ben je gezond als je lichamelijk in orde bent (niet ziek). Dus als je je arm hebt gebroken ben je ongezond? Als iemand diabetes type 1 heeft, is die persoon dan z’n hele leven ongezond? En wanneer ben je lichamelijk in orde? Wie bepaalt wat in orde is?
Door middel van wetenschappelijke observaties weten we dat een verhoogd cholesterolgehalte gepaard gaat met een verhoogde kans op slagaderverkalking. Slagaderverkalking is niet iets dat je wilt hebben aangezien het je kans op sterfte vergroot. Dus de conclusie is: een verhoogd cholesterolgehalte is een teken dat het lichaam niet in orde is, wat de kans op sterfte vergroot, en dus labelen we het als ongezond.
Zo zijn er naast cholesterolgehalte nog vele andere factoren die we kunnen meten om iemands gezondheid te bepalen.
Maar gezondheid op zichzelf is in feite niet iets tastbaars. Je kan maandag hartstikke gezond zijn, terwijl je op vrijdag kan overlijden aan een beroerte. Denk aan bijvoorbeeld een hartstilstand. Ook kan je je hele leven ongezond zijn met diabetes type 2, maar toch nog 80 jaar oud worden.
Wat is gezonde voeding?
Gezonde voeding bestaat per definitie niet, dan heb ik het over voedingsmiddelen, oftewel producten. Wel bestaat er een ongezond of gezond voedingspatroon. Dat is iets heel anders dan een enkel voedingsmiddel. Je voedingspatroon is de optelsom van alle producten die je op een dag eet.
Waarom zeg ik dit?
Wij, als mensen, hebben dagelijks energie en allerlei verschillende voedingsstoffen nodig; calorieën (energie), eiwitten, koolhydraten, vetten, vitaminen en mineralen, spoorelementen en vezels. Dit zijn allemaal groepen van voedingsstoffen. Je hebt bijvoorbeeld honderden verschillende soorten eiwitten, en ook allerlei verschillende soorten koolhydraten en vetten.
Verschillende mensen, verschillende behoeftes.
Van elke stof heb je een bepaalde hoeveelheid nodig. Hoeveel dit precies is, is afhankelijk van vele factoren. Zo heeft niet ieder mens dezelfde hoeveelheid calorieën op een dag nodig, en ook niet dezelfde hoeveelheid eiwitten.
Zou wel lekker makkelijk zijn als diëtist.…
Elk product dat je eet voorziet in minimaal één van de vele behoeftes die je hebt. Stel je hebt nu twee producten voor je liggen, een Snickers en een sinaasappel, en iemand vraagt welk van de twee het gezondst is. Wat antwoord je?
De waarheid is dat je geen antwoord kan geven.
Het zijn twee verschillende producten, en ze voorzien dan ook beide in verschillende mate in verschillende behoeftes. Een Snickers levert bijvoorbeeld heel veel energie (calorieën) afkomstig uit koolhydraten en vetten. Terwijl een sinaasappel in mindere mate energie levert (ook uit koolhydraten), maar juist veel meer vitamine C bevat.
Sommige mensen zullen nu zeggen; “Een sinaasappel is veel gezonder want dat bevat vitamine C”. Het klopt dat een sinaasappel vitamine C bevat, maar daardoor is het niet automatisch gezonder.
Stel je bent op een onbewoond eiland en het enige wat je kon eten is 4 sinaasappels.
Je hebt geen behoefte meer aan vitamine C, daarin ben je al voorzien. Dit voorziet echter niet in je energiebehoefte en behoefte aan proteïne.
Nu krijg je de optie voorgeschoteld: of een Snickers, of nog een sinaasappel.
Wat doe je?
Natuurlijk kies je voor de Snickers, dit vergroot je overlevingskans. Door te kiezen voor een Snickers voorzie je beter in je energiebehoefte en je behoefte aan voedingsstoffen.
Zie je wat ik heb gedaan?
Door de context om de vraag te schetsen, was het mogelijk om het antwoord op iets te baseren. Zonder te weten wat je behoeftes zijn, en in welke mate je hierin al bent voorzien, is het onmogelijk om antwoord te geven op de vraag “is dit gezond”.
Als jij in het ziekenhuis ligt en zwaar ondervoed bent, zelfs zo erg dat het op elk moment kan leiden tot de dood, dan is het zaak om zo snel en zo veel mogelijk te eten. Het probleem is alleen dat, door de koorts, je eetlust totaal weg is. Zo’n iemand ga je geen komkommers en tomaten adviseren, dat ligt niet in lijn met het doel. In dit soort extreme gevallen is het zelfs aan te raden om het eten van junkfood te stimuleren: het eet voor veel mensen makkelijk weg (geen grote eetlust voor nodig) en voorziet goed in de behoefte van energie. Dit is dan ook precies wat ze in ziekenhuizen aanraden bij dit soort extreme gevallen [2].
Als jij 2000 kcal op een dag nodig hebt, en je bent vandaag al langs de KFC, Mcdonalds, Burgerking, New York Pizza en de lokale dönerzaak om de hoek geweest, dan is het beter om voorlopig maar even niks te eten.
Het grote plaatje
Misschien denk je nu wel dat ik het te simplistisch bekijk. Om dat te kunnen bepalen is het van belang om te kijken naar welke aspecten binnen je voedingspatroon in welke mate verantwoordelijk zijn voor het resultaat dat je boekt. De afbeelding van Eric Helms afkomstig uit z’n boek vat dit geheel mooi samen:
80% van het resultaat is te behalen in de onderste 2 pijlers: energiebalans en macronutriënt verdeling. Oftewel: hoeveel calorieën krijg je binnen, en wat is de verdeling tussen eiwitten, koolhydraten en vetten.
Als je niet eens weet hoeveel calorieën je binnen krijgt en wat je behoefte is, waarom maak je je dan druk om creatine (pijler 5: supplements) of wanneer je je eiwitten moet eten (pijler 4: nutrient timing).
Zonder fundering, geen huis.
Beantwoord de vraag zelf
Wat je jezelf moet vragen om de vraag “is dit gezond ”te kunnen beantwoorden:
- Welke voedingsstoffen levert dit product mij?
- In welke mate ben ik al voorzien in de behoeftes waar dit product in voorziet?
- Draagt dit product daar nog positief aan bij?
- Draagt dit product positief bij aan de gehoorzaamheid van mijn dieet?
Om antwoord te kunnen geven op bovenstaande vragen is het van belang dat je moet weten wat jij nodig hebt en dat je weet wat de producten die je eet bevatten.
