Het Paleo Dieet

Geschatte leestijd: 8 minuten

Het Paleo dieet is de manier waarop wij aten toen de mens pas bestond, toen we nog holbewoners waren. Deze manier van eten staat dan ook wel bekend als het caveman dieet oftewel het holbewonerdieet.

In dit artikel wordt eerst beschreven wat de voordelen van het paleo dieet zouden zijn volgens de voorstanders. Vervolgens komen de critici aan bod.

De voordelen van het paleo dieet

Het Paleo dieet is vernoemd naar het paleolithicum (uit het latijn voor “oude steentijd”), een periode van zo’n 2,3 miljoen tot 10.000 jaar geleden. Vanaf die periode kwam de landbouw en en het domesticeren van dieren, maar daarvoor waren onze voorouders jagers en verzamelaars. Tijdens de eerste meer dan 150.000 jaren van hun bestaan waren de mensen heel erg goed geworden in het jagen op dieren en het verzamelen van voedsel en hun lichamen hadden zich hieraan helemaal aangepast.

Het hele menselijk lichaam was ingesteld op het eten van wat de mens in zijn omgeving kon vinden. De mensen werden in die tijd wel niet zo oud – er liepen wat gevaarlijke beesten rond, de omgeving was een stuk vijandiger dan tegenwoordig en de medische voorzieningen waren niet om over naar huis te schrijven.

Op een bepaald moment, zo’n tienduizend jaar geleden, ontdekten de mensen hoe ze voedsel konden verbouwen. De mens werd van jager en verzamelaar opeens boer. Er hoefde niet meer te worden rondgetrokken, en op dieren jagen om te kunnen eten was ook niet meer nodig. De mensen vormden leefgemeenschappen, stichtten dorpen, en bleven op een vaste plek wonen.

Waar wij onze maag mee vulden veranderde in korte tijd volledig. We aten niet meer alleen vlees, groenten en de vruchten die aan de bomen en struiken zaten, maar we begonnen steeds meer granen – zoals brood, pasta, rijst en maïs – te eten. Onze lichamen zouden echter nooit de tijd gehad hebben om zich helemaal aan te passen aan deze manier van eten en leven. “De mens is helemaal afhankelijk geraakt van die granen, en er wordt ons door de autoriteiten ook aangeraden om zes tot elf porties granen per dag te eten. Hierdoor heeft de gemiddelde mens van nu geen conditie, is te zwaar, is niet gelukkig en heeft veel te veel aan zijn hoofd.”

Daarnaast heeft de moderne mens last van allerlei – aan deze welvaart gerelateerde – ziekten die voorkomen hadden kunnen worden. Het Paleo dieet is een manier om terug te gaan naar de wijze van eten waarvoor we biologisch ontworpen zijn. Op die manier maken we beter gebruik van de mogelijkheden van ons lichaam én leven we een stuk gezonder. Binnen het Paleo dieet mag je alles eten waar een holbewoner op kon jagen (vlees, vis) en vinden (groenten, vruchten, noten). Is het voedsel dat niet bestond of voorhanden was in de oertijd, dan eet jij het ook niet.

Het Paleo dieet is populair geworden door de bestseller The Paleo Diet van Loren Cordain die zijn ideeën baseerde op het werk van Walter Voegtlin uit de 70-er jaren [1].

Het Paleo dieet en granen

Het belangrijkste verschil met onze huidige manier van eten is hoe in het Paleo dieet tegen granen wordt aangekeken. Granen bestaan uit koolhydraten, en ons lichaam zet die koolhydraten om in een suiker genaamd glucose. Glucose wordt door ons lichaam onder meer gebruikt als energie. Glucose dat niet wordt gebruikt kan worden opgeslagen als vet.

Onze spijsvertering tolereert koolhydraten uit granen grotendeels, maar we zouden nog niet zover geëvolueerd zijn dat we op een gezonde manier kunnen leven op granen en dat we er het meeste uit kunnen halen.

Waar haal ik dan mijn energie vandaan?

Goed, geen granen en geen suiker. Maar je hebt toch energie nodig om te functioneren? Jazeker, maar binnen het Paleo dieet haal je de energie niet of in veel mindere mate uit koolhydraten.

Onze lichamen zijn gemaakt om te werken met een veel lagere hoeveelheid koolhydraten dan we tegenwoordig eten. Zijn er helemaal geen koolhydraten, dan neemt je lichaam vet dat opgeslagen is in je lichaam, en verbrandt dat vet om energie te krijgen.

Zoals ik al eerder zei, je lichaam is een heel efficiënte machine. Krijgt je lichaam minder koolhydraten binnen, dan heeft je lichaam dus minder glucose beschikbaar voor energie, en zal het je opgeslagen vet moeten gaan verbranden om energie op te wekken. Perfecte oplossing, aldus de voorstanders.

Koolhydraten zijn niet automatisch verkeerd. Ze zijn alleen niet essentieel voor jouw functioneren. Eskimo’s eten zelfs bijna helemaal geen koolhydraten.

Zuivel en paleo

De meeste mensen die het Paleo dieet volgen, drinken geen melk. In Nederland heeft melk een andere status dan in het buitenland. Hier drinken we ons hele leven melk, terwijl in andere, vooral niet-westerse landen melk alleen door kinderen wordt gedronken.

De oermens dronk alleen melk als baby, verder was het onhandig om aan melk te komen. Er is ook geen ander dier dan de mens dat melk drinkt wanneer ze ouder zijn.

Wat mag ik wel eten bij het Paleo dieet?

Geen granen, geen bewerkt voedsel, en geen melk. Dan blijven alleen de voedingsmiddelen over die in de natuur voorkomen:

• vlees: opgegroeid met gras, niet met granen. Granen veroorzaken dezelfde problemen bij dieren als bij mensen.
• gevogelte: kip, eend, kalkoen: alles met vleugels.
• vis: (liefst) niet de gekweekte vis, want de daarin voorkomende kwik en andere giffen kunnen je ziek maken.
• eieren: kijk voor eieren die zijn verrijkt met omega 3 vetzuren.
• groenten: hiervan kun je zoveel eten als je wilt, zolang je het maar niet in de frituur doet.
• oliën: olijfolie, kokosnootolie, avocado olie, natuurlijk voorkomende oliën.
• fruit: deze bevatten natuurlijke suikers en kunnen meer calorieën bevatten. Neem er niet teveel van wanneer je gewicht wilt kwijtraken.
• noten: deze zijn goed als snack, maar aangezien ze nogal wat calorieën bevatten, kun je er beter geen hele zakken achter elkaar van eten.
• knolgewassen: zoete aardappels en bataten. Deze bevatten wel redelijk wat calorieën en koolhydraten. Dat maakt ze heel geschikt om je bloedsuiker weer op peil te brengen direct na een training, maar eet er niet teveel van.

Kritiek op het paleo dieet

Prachtig verhaal, maar nu de andere kant van de medaille:

Juist het argument van zuivel spreekt het nut van het paleo-dieet tegen. Het gen dat lactose afbreekt, werd vroeger altijd inactief nadat het kind geen zuigeling meer was en er geen melk meer binnenkwam. In het westen eet en drinkt men echter al 7.000 jaar zuivelproducten waardoor er een mutatie heeft plaatsgevonden waardoor dit gen (in de meeste gevallen) niet meer inactief wordt. Zo zijn er meer aanpassingen/mutaties geweest over veel kortere perioden dan de 150.000 jaar waar de voorstanders van het paleo-dieet naar verwijzen. Blauwe ogen zijn bijvoorbeeld pas tussen de 6.000 en 10.000 jaar geleden ontstaan. We passen ons dus sneller aan dan de “paleofantasten” (zoals ze genoemd worden door de critici) ons zouden willen doen geloven.

Het idee dat de mens in de 150.000 jaar tijdens het paleolithicum en daarna geen tijd zou hebben gehad zich aan te passen aan andere voeding houdt dus geen stand.

Overgewicht door teveel calorieën

De welvaartsziekten waarvan Paleo-voorstanders menen dat ze veroorzaakt worden doordat we de verkeerde type voeding eten, wordt volgens de critici vooral veroorzaakt door de hoeveelheden en niet de type voeding.

The health concerns of the industrial world, where calorie-packed foods are readily available, stem not from deviations from a specific diet but from an imbalance between the energy humans consume and the energy humans spend.

W.R. Leonard

“Eten als holbewoner onmogelijk”

Het idee dat de mens nauwelijks verandert zou zijn, komt vooral omdat we nog geen ingebouwde routers in onze kont hebben of camera’s in onze ogen. We kijken naar de mens en zien feitelijk hetzelfde wezen als duizenden jaren geleden. De mens is echter een fabriek opgebouwd uit verschillende afdelingen met hun eigen taken en eigen personeel. Het feit dat de fabriek van buiten er hetzelfde uitziet, betekent niet automatisch dat de processen en het personeel ongewijzigd zijn.

Denk bijvoorbeeld aan de bacteriën in de maag en darmen die helpen voeding te verteren. Gezien bacteriën veel sneller voortplanten, kunnen ze ook veel sneller evolueren. Sinds het begin van de mens kan je het aantal generaties mensen grofweg vaststellen op 3.000. Bij bacteriën kan je al 3.000 generaties in een week hebben! [7] Elke nieuwe generatie biedt kans op mutaties.

De kans dat we dezelfde bacteriën in de maag en darmen hebben als tijdens het paleolithicum is dan ook erg klein. Gezien deze een belangrijke rol spelen in de spijsvertering zou zelfs met de voeding van destijds het onmogelijk zijn om op dezelfde manier met voeding om te gaan. Dezelfde voeding komt dan wel binnen, maar heeft een ander effect.

Critici wijzen erop dat het paleolithicum erg lang heeft geduurd waarin de mens het heeft moeten doen met grote variaties in beschikbare voeding. Mensen waren dan ook al vroeg flexibele eters wat onder andere blijkt uit studies van traditionele samenlevingen die leven op totaal verschillende diëten [2]. Belangrijker nog, het is onmogelijk te eten als de holbewoners! De soorten planten en dieren die mensen eten zijn inmiddels zo ver geëvolueerd dat die voeding simpelweg niet meer bestaat in de toenmalige vorm.

“Je bent geworden wat je eet”

In zijn boek “Food for thought: Dietary change was a driving force in human evolution” beschrijft William Leonard dat de mens juist geëvolueerd is in reactie op voeding [2]. De verandering in beschikbaarheid zou de grootste drijvende kracht zijn achter de aanpassingen van het menselijke ras waardoor wij dus echt zijn wat we eten en dus niet alleen kunnen eten wat we zijn.

“Paleo dieet is meer dan eten”

Veel mensen richten zich alleen op de voeding van paleo. Mensen in het paleolithicum aten echter niet alleen anders, maar moesten ook veel meer energie leveren om aan de voeding te komen.

Kijk je tegenwoordig naar survival-programma’s dan zie je dat vaak alles een afweging is van: “Hoeveel energie kost het me en hoeveel energie levert het op?”. Drie dagen lang op wild jagen om vervolgens met één kippetje terug te komen heeft natuurlijk een heel ander effect op je lichaam dan de hele dag op je werk zitten en iedere dag een gebraden kip te kopen bij de slager. Niet alleen eten we meer omdat er meer beschikbaar is, we hoeven er ook veel minder energie voor te gebruiken. De energie balans kan daardoor van beide kanten negatief beïnvloed worden.

Er is dan ook een stroming van paleo voorstanders die het echt een levensstijl vinden met alles dat daarbij hoort wat een verstandiger keuze lijkt dan de eenzijdige benadering.

Is het paloe dieet gevaarlijk?

De Britse Associatie voor Diabetici heeft het Paleo dieet uitgeroepen tot het slechtst dieet dat celebrities promoten. Het zou ongebalanceerd zijn, veel tijd in beslag nemen, sociaal isolerend werken en “een zekere manier zijn om een tekort aan bepaalde voedingsstoffen te creëren”.[5]

“We weten helemaal niet wat ze aten”

Wat er werd gegeten tijdens het paleolithicum is door Cordain vooral gebaseerd op onderzoeken onder een zestal marginale, traditionele bevolkingsgroepen zoals de eerder genoemde Inuit (Eskimo is een scheldwoord)[3]. We kijken dus naar een stam in de Amazone en zeggen:”Als zij zo eten, dan aten wij vroeger ook vast op die manier”. Een Yanomamö-indiaan houdt er door zijn omgeving (het regenwoud) hele andere voedingsgewoonten op na dan een Inuit op de Noordpool. Je hoeft geen culturele anthropologie gestudeerd om te snappen dat die verschillende gebieden andere soorten voeding opleveren. Toch zijn dit soort verschillende groepen bekeken om inzicht te krijgen in hoe we vroeger geleefd zouden hebben en wat we aten.

Hierbij speelt bovendien het probleem dat daarbij vaak niet gecorrigeerd wordt voor bijvoorbeeld jacht-technieken die in latere jaren zijn ontwikkeld en dus niet vergelijkbaar zijn met hoe men destijds jaagde. Tenslotte is hierbij ook geen rekening gehouden met wat er buiten de kampen werd gegeten. Veel jagers eten bijvoorbeeld tijdens de jacht.

Kort gezegd: We gissen eigenlijk voor een groot gedeelte wat we precies aten en in welke hoeveelheden. Dit proberen te kopiëren is dus per definitie onmogelijk omdat je niet weet hoe het origineel eruit zag [6].

Conclusie

Het Paleo dieet is leuk bedacht, maar gebaseerd op bepaalde aannames die onjuist zijn of onvoldoende aantoonbaar zijn. Het is natuurlijk goed om kritisch te zijn over wat je eet en hoe je lichaam daar op reageert. Het lijkt echter te kort door de bocht om te stellen dat onze lichamen moeite hebben met alle vormen van voeding die sinds het paleolithicum zijn ontstaan.

Dat bewerkte, geraffineerde vormen van hedendaagse voeding stoffen kunnen bevatten die schadelijk kunnen zijn dat was reeds bekend. Door de lijn tussen “oude voeding” en “nieuwe voeding” een paar honderdduizend jaar in het verleden te leggen, wordt echter een hoop voeding uitgesloten waar velen al duizenden jaren aan aangepast zijn, zoals zuivel.

De boodschap dat allerlei toevoegingen zoals kleurstoffen en smaakstoffen waarschijnlijk niet ten goede komen aan de gezondheid is al oud en valt waarschijnlijk niet meer zoveel aan te verdienen. Een holbewoners-dieet klinkt dan toch wat pakkender en lekker hype-gevoelig. Dat blijkt uit het feit dat in 2013 “Paleo” het meest gebruikte zoekwoord in Google was van alle methoden om af te vallen [8].

Wil je als de moderne holbewoner jouw Paleo dieet tracken met een voedingsmiddelen app, gebruik dan de FITsociety app

Referenties

1. Cordain, Loren (2010). The Paleo diet Revised. Houghton Mifflin Harcourt. p. 10.
2. Leonard, William R. “Food for Thought: Dietary change was a driving force in human evolution”. Scientific American.
3. Eaton, M.D., S. Boyd; Shostak, Marjorie; Konner, M.D., Ph.D., Melvin (1988). The Paleolithic Prescription: A Program of Diet and Exercise and a Design for Living. Harper and Row. p. 79. ISBN 978-0060916350.
4. Leonard, William R. (December 2002). “Food for thought: Dietary change was a driving force in human evolution” (PDF). Scientific American 287 (6): 106–15.PMID 12469653.
5. “Top 5 Worst Celebrity Diets to Avoid in 2015”.British Dietetic Association. 8 December 2014. Retrieved February 2015. An unbalanced, time consuming, socially isolating diet, which this could easily be, is a sure-fire way to develop nutrient deficiencies, which can compromise health and your relationship with food.
6. Peter S. Ungar; Mark Franklyn Teaford (1 January 2002). Human Diet: Its Origin and Evolution. Greenwood Publishing Group. pp. 67–.ISBN 978-0-89789-736-5.
7. sharecare.com/health/immune-lymphatic-system-health/bacteria-evolve-faster
8. “Top diets review for 2014”. NHS. Retrieved2014-11-24. The paleo diet, also known as the caveman diet, was Google’s most searched-for weight loss method in 2013.